Koncert w ramach Festiwalu "Siły natury - Ziemia, planety, gwiazdy"

Uwaga!
Bilet na powyższy koncert upoważnia do uczestnictwa w wernisażu wystawy astrofotografii, który odbędzie się na godzinę przed koncertem, tj. o godzinie 16:00 w Foyer CKK Jordanki.

Wykonawcy:
Krzysztof Jabłoński - fortepian
Massimiliano Caldi - dyrygent
Toruńska Orkiestra Symfoniczna
Piotr Majewski - wizualizacja i słowo wstępne

W programie:
St. Moniuszko - Tańce góralskie (akt III, Halka)
Z. Noskowski - Poemat symfoniczny "Step"
M. de Falla - Noce w ogrodach Hiszpanii
M. Moszkowski - Poemat symfoniczny "Aus aller Herren Länder" ("Z innych krajów") op. 23

Tradycja przedstawiania za pomocą muzyki instrumentalnej krajobrazów i zjawisk natury sięga baroku, jednak to epoka romantyzmu rozpowszechniła tworzenie muzycznych pejzaży czy też kartek z podróży – wystarczy wspomnieć uwerturę koncertową Hebrydy Felixa Mendelssohna, oddającą wrażenia młodego kompozytora z wyprawy do Szkocji. Zobaczymy dziś przed oczyma duszy – a raczej usłyszymy uszami duszy, niesłusznie pomijanymi przez poetów – kilka skontrastowanych symfonicznych pejzaży. Pierwszym z nich będzie doskonale znany wielu z nas surowy krajobraz tatrzański. W Tańcach góralskich z III aktu Halki, opracowanych początkowo przez samego kompozytora na fortepian na cztery ręce jako osobny numer i wydanych tuż przed premierą opery w 1858 roku, Stanisław Moniuszko zawarł ognistego, nieustępliwego ducha góralszczyzny.

„Stepie wspaniały, pieśnią cię witam. Pośród twoich niezmierzonych przestrzeni słychać było i szum skrzydeł, i dźwięk kopyt konnicy, rozbrzmiewała fujarka pastusza i tęskna pieśń kozacza, której towarzyszyły teorbany i bębenki, rozlegały się okrzyki wojenne i zgrzyt ścierających się szabel. Walki i zapasy olbrzymie skończyły się; wojownicy w grobie legli. Ty jeden tylko, wielki stepie, pozostałeś wiecznie piękny i spokojny!” – pisał Zygmunt Noskowski w inwokacji zamieszczonej w partyturze Stepu, pierwszego polskiego poematu symfonicznego. Student Stanisława Moniuszki, a także kontynuator jego estetyki, pozostawił wiele utworów orkiestrowych, żaden jednak nie dorównuje popularnością Stepowi. Poemat pod względem formalnym jest klasycznym allegrem sonatowym: dwa skontrastowane tematy zaczerpnięte zostały z folkloru polskiego i ukraińskiego. Słychać tu talent kompozytora do tworzenia tęsknych, śpiewnych melodii, doskonale oddających zakorzeniony w naszej kulturze co najmniej od czasów Sienkiewicza mit „stepu szerokiego”.

„W Paryżu spędziłem siedem niezapomnianych lat. Debussy, Ravel, Schmitt i Dukas byli moimi najlepszymi przyjaciółmi… szczególnie Dukas. On nakłaniał mnie do komponowania, on zaznajamiał Paryż z moimi dziełami. Tam napisałem Noce w ogrodach Hiszpanii – byłem tak daleko od Hiszpanii, że owe noce odmalowałem może piękniejszymi, niż są w rzeczywistości; to wiąże się z Paryżem…” – wspominał pod koniec życia Manuel de Falla, jeden z najważniejszych kompozytorów hiszpańskich ostatnich dwóch stuleci. W Nocach, noszących podtytuł Symfoniczne impresje na fortepian i orkiestrę, słychać wyraźnie wpływ paryskich przyjaciół i francuskiego stylu komponowania. Początkowo de Falla planował Noce jako cykl nokturnów fortepianowych, nad którymi zaczął pracować już w 1909 roku, jednak za namową pianisty, adresata dedykacji wersji ostatecznej, Ricardo Viñesa zmienił zamiar. Prawykonanie dzieła odbyło się w kwietniu 1916 roku w Teatrze Królewskim w Madrycie, jednak to wykonanie w San Sebastian, późniejsze o kilka miesięcy, przyczyniło się do rozpowszechnienia utworu – na widowni siedział wówczas Artur Rubinstein, który przedstawił później noce w Buenos Aires.

Noce w ogrodach Hiszpanii to muzyka czarująca przede wszystkim barwą i nastrojem, raczej impresjonistyczne obrazy niż linearne opowieści. Partia fortepianu, choć nie pozbawiona fragmentów wirtuozowskich, służy przede wszystkim celom kolorystycznym i wpleciona jest ściśle w tkankę orkiestrową. Trzy impresje opisują trzy andaluzyjskie ogrody – warto w tym miejscu dodać, że de Falla był Andaluzyjczykiem i jak większość Hiszpanów utożsamiał się bardziej ze swoją małą ojczyzną niż całym krajem. Noce są więc wyprawą w czasie i przestrzeni: do krainy Al-Andalus w okresie szczytowego rozkwicie kultury muzułmańskiej na Półwyspie Iberyjskim. Pierwszy obraz, W Generalife, przenosi nas do rezydencji dawnych władców tej krainy: to przesycony zapachem jaśminu ogród otaczający Alhambrę. Część druga, Taniec w oddali, rozgrywa się w niezidentyfikowanym ogrodzie, z którego leniwy wiatr przynosi echa egzotycznego tańca. Ostatnie ogniwo nosi tytuł W ogrodach Sierra de Cordoba i nawiązuje do mieszkającego tam niegdyś sufickiego filozofa Ibn Masarra. Część ta najmocniej zainspirowana została tańcem – hipnotycznym wirowaniem sufich, roztapiającym się w finale, niczym w mroku nocy, w skrzypcowych kantylenach.

Z kolei aż do sześciu różnych krain zabierze nas utwór Moritza Moszkowskiego Aus aller Herren Länder (Z obcych krajów) op. 23, autorska transkrypcja utworów powstałych początkowo na fortepian. Choć mało znane, kompozycje te mogłyby z całą pewnością stanąć w jednym szeregu z takimi przebojami inspirowanymi muzyką ludową jak Tańce węgierskie Johannesa Brahmsa czy Tańce słowiańskie Antonína Dvořáka. Na wskroś romantyczna twórczość Moszkowskiego, znakomitego melodysty, urodzonego we Wrocławiu niemieckiego kompozytora o żydowsko-polskich korzeniach, przeżywa ostatnio – i słusznie – prawdziwy renesans. Przed kilku laty po dzieło, którego dziś wysłuchamy, sięgnął balet w San Francisco, wydając następnie płytę z tym i kilkoma innymi utworami Moszkowskiego. Spektakl baletowy do Aus aller Herren Länder był dla amerykańskiej publiczności przejażdżką po Europie w pigułce – bo i tak jest w istocie: przed oczami wyobraźni przesuwają się obrazki z Rosji, Włoch, Niemiec, Hiszpanii, Polski i Węgier.

 Omówienie programu : Piotr Matwiejczuk

Festiwal dofinansowany ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu "Kultura - Interwencje 2017".

Mecenas Główny: Gmina Miasta Toruń
Mecenas: Nowa Elektrociepłownia Gazowa w Toruniu
Współorganizacja: Województwo Kujawsko-Pomorskie
Partnerzy: Planetarium w Toruniu, UMK, Pomorskie Towarzystwo Muzyczne, CKK Jordanki
Patronat honorowy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego - Piotr Całbecki, Prezydent Miasta Torunia - Michał Zaleski
Organizator: Toruńska Orkiestra Symfoniczna, Gmina Miasta Toruń